Ήπαρ

Λόγω των πολλαπλών χημικών επεξεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο ήπαρ, αυτό χαρακτηρίζεται ως το βιοχημικό εργοστάσιο του οργανισμού .

Το ήπαρ είναι ένα από τα μεγαλύτερα όργανα στο σώμα. Το βάρος του είναι περίπου 1,5 κιλό και βρίσκεται στο άνω μέρος της κοιλιάς, κάτω από το διάφραγμα, δεξιά πίσω από τις κατώτερες πλευρές και φτάνει έως την οπίσθια επιφάνεια της κοιλιακής χώρας. Εκτείνεται από δεξιά προς τα αριστερά, όπου στο αρ. άκρο του συνορεύει με τον σπλήνα, ενώ προς τα κάτω και πίσω έρχεται σε επαφή με το στομάχι, ενώ μπροστά και κάτω βρίσκεται το εγκάρσιο κόλον ( το οριζόντιο τμήμα του παχέος εντέρου). Χωρίζεται σε δύο λοβούς, το δεξιό που είναι κατά πολύ μεγαλύτερος και τον αριστερό, μικρότερο και στενότερο.

Τα ηπατικά κύτταρα επεξεργάζονται τις ουσίες που κυκλοφορούν στο αίμα π.χ. τις πρωτεΐνες και αμινοξέα που απορροφούνται από τον πεπτικό σωλήνα τα μετατρέπει σε αξιοποιήσιμη μορφή για τον οργανισμό, επηρεάζουν τον σχηματισμό και την παραγωγή ορμονών, λίπους, παραγόντων πήξης. Παράγουν τη χολή (που διευκολύνει την διάσπαση των τροφών) και έχουν σημαντικό ρόλο στη σύνθεση και μεταβολισμό του γλυκογόνου, που αποτελεί την αποταμιευτική μορφή της γλυκόζης στον άνθρωπο. Στο ήπαρ μεταβολίζονται και πολλά φάρμακα και αδρανοποιούνται τοξικές ουσίες ( όπως π.χ. η αιθυλική αλκοόλη – το οινόπνευμα).
Το ήπαρ έχει πολύ μεγάλη αιμάτωση. Εκτός από την αρτηρία και τη φλέβα που φέρνουν οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά στα ηπατικά κύτταρα και παίρνουν  απ΄ αυτά το διοξείδιο του άνθρακα και τα προϊόντα του μεταβολισμού τους, από το ήπαρ διέρχονται τα συστατικά των τροφών και άλλων παραγόντων ( π.χ. φαρμάκων) που απορροφήθηκαν από το έντερο και μέσω των φλεβών που ξεκινούν απ’ αυτό καταλήγουν στην πυλαία φλέβα και εισέρχονται στο ήπαρ για επεξεργασία. Επίσης το ήπαρ διαθέτει και πολλούς μικρούς πόρους για να παροχετεύσουν την χολή. Αυτοί οι πόροι  ενώνονται μεταξύ τους και σχηματίζουν μεγαλύτερους, για να καταλήξουν στον δεξιό και αριστερό χοληφόρο πόρο, οι οποίοι με τη σειρά τους ενώνονται και σχηματίζουν τον χοληδόχο πόρο, μέσω του οποίου εκχέεται η χολή ( που έχει αποθηκευτεί στην χοληδόχο κύστη, η οποία βρίσκεται κάτω και προς τα πρόσω του δεξιού ηπατικού λοβού). Η χολή διοχετεύεται στο δωδεκαδάκτυλο, μέσω μία κοινής διόδου που σχηματίζουν ο χοληδόχος με τον παγκρεατικό πόρο.

Ο καρκίνος του ήπατος περιλαμβάνει το ηπατοκυτταριρκό καρκίνωμα, που ξεκινά από τα ηπατοκύτταρα και είναι το συχνότερο και το χολαγγειοκαρκίνωμα, που ξεκινά από τα κύτταρα των πολύ μικρών ή μεγαλύτερων πόρων που μεταφέρουν τη χολή και είναι σπάνιο . Υπάρχουν και ορισμένες πολύ πιο σπάνιες περιπτώσεις, όπως σαρκώματα ή το ηπατοβλάστωμα.

Γενικά ο καρκίνος του ήπατος είναι πιο σπάνιος στις ανεπτυγμένες χώρες, απ’ ό,τι στις υπανάπτυκτες. Ιδιαίτερα υψηλή συχνότητα υπάρχει σε χώρες της Ασίας. Παγκοσμίως το 2018 υπολογίστηκαν τα νέα περιστατικά στις 841.100 (κατατάσσοντας ως τον 6ο πιο συχνό καρκίνο). Εκείνη τη χρονιά εκτιμήθηκε ότι στην Ελλάδα τα νέα περιστατικά ήταν 1.645  ( οπότε ήταν ο 12ος καρκίνος σε συχνότητα) και 1.480 θάνατοι ( 7ος σε θνησιμότητα καρκίνος).

Πολύ συχνότερα εμφανίζεται καρκίνος στο ήπαρ όχι από τα ίδια κύτταρα του (πρωτοπαθής καρκίνος,- με τον οποίον ασχολείται αυτή η ενότητα), αλλά ως δευτεροπαθής καρκίνος, δηλ, ως μετάσταση ή μεταστάσεις στο ήπαρ από καρκίνους που ξεκίνησαν σε άλλα όργανα. Το ήπαρ είναι ένα από τα όργανα του σώματος στο οποίο εγκαθίστανται συχνά μεταστάσεις από άλλα όργανα.

Η κίρρωση του ήπατος αποτελεί το βασικό υπόστρωμα που επ΄ αυτού αναπτύσσεται ο καρκίνος του ήπατος. Στην πάθηση αυτή υπάρχει αντικατάσταση του φυσιολογικού ιστού από ουλώδη ιστό, γεγονός που οδηγεί σε δυσλειτουργία του ήπατος

Στην κίρρωση οδηγούν η χρόνια ηπατίτιδα Β ( που γίνεται χρόνια σ’ ένα ποσοστό 10%) και κυρίως η χρόνια ηπατίτιδα C ( στο σχεδόν 50% των περιπτώσεων που έχουν μολυνθεί). Η αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του ήπατος στην Ασία και Αφρική οφείλεται στην μόλυνση από τον ιό της ηπατίτιδας Β (μόλυνση που σε μη προσεγμένες συνθήκες υγιεινής γίνεται πιο εύκολα), ενώ στην Ευρώπη από τον ιό της ηπατίτιδας C (μόλυνση αιματογενώς, π.χ. από ένεση με μη αποστειρωμένη σύριγγα).

Άλλες αιτίες κίρρωσης του ήπατος ( και επομένως καρκινογένεσης στο ήπαρ) είναι:

Η χρόνια κατανάλωση υψηλής περιεκτικότητας και ποσότητας οινοπνευματωδών ποτών.

Το κάπνισμα ( αύξηση κινδύνου με την αύξηση του αριθμού των τσιγάρων που καταναλώνονται()

Η λήψη τροφών μολυσμένων με αφλατοξίνη ( καρκινογόνος ουσία που παράγεται από τους μύκητες Asergillus flavus και Aspergillus parasiticus σε ακατάλληλες συνθήκες αποθηκευμένων ξηρών καρπών, μπαχαρικών, τυριών κ.λ.π.

Άλλες παθήσεις και καταστάσεις που επηρεάζουν το ήπαρ και δημιουργούν την μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα ( λιπώδης νόσος του ήπατος). Τέτοιες είναι η παχυσαρκία, ο σακχ. διαβήτης, η μεγάλη κατανάλωση λίπους.

Η συνύπαρξη αυτών των παραγόντων κινδύνου με μία χρόνια ιογενή ηπατίτιδα B ή C αυξάνει πολύ περισσότερο την πιθανότητα εκδήλωσης καρκίνου του ήπατος. ς).

Υπάρχουν και κάποιες πολύ σπάνιες καταστάσεις, όπως η γενετική ανεπάρκεια άλφα-1-αντιθρυψίνης, η κληρονομική μη αντιμετωπίσιμη αιμοχρωμάτωση κ.α.

Σημαντικός παράγοντας μείωσης της συχνότητας εμφάνισης του καρκίνου του ήπατος είναι ο εμβολιασμός του πληθυσμού με το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β ( και ελπίζουμε σε σύντομη εμφάνιση του εμβολίου της ηπατίτιδας C), αλλά και η αντιμετώπιση των ιογενών ηπατίτιδων με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.

Η αποφυγή των παραγόντων κινδύνου που αναφέρθηκαν προηγουμένως ( π.χ. όχι στην κατανάλωση οινοπνευματωδών και στο κάπνισμα, διατήρηση σωστού βάρους, ρύθμιση του σακχ, διαβήτη) και η σωματική άσκηση προσφέρουν προστασία κατά του ηπατικού καρκίνου. Επίσης στη χώρα μας καλό είναι να δίνεται προσοχή στην κατανάλωση ξηρών καρπών ( αν και ο έλεγχος για κακή αποθήκευση τους αφορά της ελεγκτικές κρατικές αρχές).

Ο καρκίνος του ήπατος στα αρχικά στάδια σπάνια προκαλεί έντονα ή χαρακτηριστικά συμπτώματα. Γι΄ αυτό οι μικροί σε μέγεθος καρκίνοι (μικρότεροι των 2 εκ) συχνά ανακαλύπτονται τυχαία, κατά τη διάρκεια μίας απεικονιστικής εξέτασης, ιδιαίτερα υπερηχογραφήματος.

Σε προχωρημένο στάδιο της νόσου τα συμπτώματα που εμφανίζονται είναι:

• Τάση και πόνος στην περιοχή της άνω κοιλίας ( συνήθως δεξιά).
• Ανορεξία, αδυναμία, μη επιδιωκόμενη απώλεια βάρους.
• Ναυτία και έμετος
• Πυρετός
• Ψηλαφητή μάζα πιο κάτω από το πλευρικό τόξο ( στην άνω κοιλία)
• Πετέχειες δέρματος και αιμορραγική διάθεση
• Ίκτερος (κιτρίνισμα δέρματος και οφθαλμών) συνοδευόμενος από κνησμό, πολύ σκούρα ούρα και αποχρωματισμό κοπράνων.

Κλινική εξέταση: Έλεγχος για ύπαρξη ηπατικής διόγκωσης ή ίκτερου, αναζήτηση στο ιστορικό του ασθενούς λοίμωξης από ηπατίτιδα, κίρρωση ήπατος, κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, καπνίσματος. Έλεγχος της γενικής κατάστασης του ασθενούς.

Εξετάσεις αίματος: Έλεγχος για ηπατίτιδα, μέτρηση του καρκινικού δείκτη α – φετοπρωτείνη ( Alpha 1-fetoprotein -AFP), ο οποίος συχνά είναι αυξημένος σε ηπατοκυτταρικό καρκίνο, αλλά καθώς είναι αυξημένος και σε κίρρωση και άλλες καταστάσεις από μόνος του δεν αποτελεί κριτήριο ύπαρξης ή μη της νόσου. Έλεγχος των ηπατικών ενζύμων (που αυξάνονται με την καταστροφή των ηπατικών κυττάρων), της χολερυθρίνης (που είναι αυξημένη σε ίκτερο). Η γενική αίματος και οι υπόλοιπες βιοχημικές εξετάσεις προσφέρουν μία εικόνα για την γενικότερη κατάσταση των ασθενών.

Υπερηχογράφημα: μία απλή αλλά σημαντική και εύκολη στην διεξαγωγή της απεικονιστική εξέταση που σε μεγάλο ποσοστό μπορεί να εντοπίσει ακόμα και μικρούς όγκους, αλλά που είναι χρήσιμη γιατί μ’ αυτήν  μπορεί να μελετηθεί η θέση και η σχέση του όγκου με τα μεγάλα αγγεία και τα άλλα ανατομικά στοιχεία, Σύγχρονες μέθοδοι και μηχανήματα επιτρέπουν υψηλής ποιότητας εικόνες και δίνουν επίσης μία ευκρινή εικόνα της κατάστασης του ήπατος.

Η αξονική ή/και η μαγνητική τομογραφία: αποτελούν πρόσθετες απεικονιστικές εξετάσεις που ενισχύουν τα ευρήματα των υπερήχων σχετικά με τον ή τους όγκους, τη σχέση τους με τα υπόλοιπα γειτονικά όργανα, αλλά και την ύπαρξη ενδοκοιλιακών μεταστάσεων ή αν εκτελεστούν και σε άλλες περιοχές του σώματος (π.χ. θώρακα) μπορούν να δείξουν την ύπαρξη ή όχι μεταστατικών εστιών σ΄ αυτές τις περιοχές. Για τον ίδιο λόγο χρησιμοποιείται και ο έλεγχος με τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET scan)

Τόσο το υπερηχογράφημα, όσο και οι αξονική και μαγνητική τομογραφία είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για το κατά πόσο είναι εφικτή η αποτελεσματική χειρουργική παρέμβαση.

Βιοψία:    Με τη βοήθεια του υπερηχογράφου ή του αξονικού τομογράφου σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να κριθεί σκόπιμη (εφόσον και η θέση του όγκου το επιτρέπει) να γίνει παρακέντηση του και λήψη δείγματος απ’ αυτόν για ιστολογική εξέταση. Η βιοψία συμβάλει στη διάκριση μεταξύ καλοήθειας ή κακοήθειας, αλλά και στο αν ο όγκος είναι πρωτοπαθής ή μεταστατικός. Η βιοψία μπορεί να γίνει και λαπαροσκοπικά (υπό γενική αναισθησία). Επίσης μπορεί να γίνει παρακέντηση με λεπτή βελόνα και κυτταρολογική εξέταση του αναρροφηθέντος υλικού.

Γαστροσκόπηση: για έλεγχο του στομάχου σε περίπτωση που εικάζεται ότι ο όγκος του ήπατος μπορεί να είναι μεταστατικός, αλλά επίσης και για τον έλεγχο αν ο καρκίνος του ήπατος έχει προκαλέσει (μέσω της πίεσης στα αγγεία) διάταση των φλεβών του κατώτερου οισοφάγου ( γνωστών ως κιρσών του οισοφάγου). Η ενδοσκόπηση μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αντιμετώπιση αυτών των κιρσών.

Κολονοσκόπηση: για τον έλεγχο του παχέος εντέρου, όταν υπάρχει υποψία ότι ο όγκος του ήπατος είναι μεταστατικός.

Σημασία για την πρόγνωση της νόσου και την αντιμετώπιση της έχουν: το μέγεθος του όγκου, η κατάσταση του ήπατος, η ύπαρξη ή όχι μεταστάσεων και η γενική κατάσταση του ασθενούς.

Δυνατότητες καλών θεραπευτικών αποτελεσμάτων υπάρχουν σε έλλειψη μεταστάσεων, σε μικρούς όγκους, όταν είναι εφικτή η ασφαλής χειρουργική εξαίρεση του όγκου, όταν το τμήμα του ήπατος που θα παραμένει μετά την επέμβαση είναι σε καλή κατάσταση για να διεκπεραιώσει τις λειτουργίες του οργάνου και όταν δεν υπάρχει μεγάλη συνοσηρότητα που να καθιστά επικίνδυνους τους θεραπευτικούς χειρισμούς,